Dossier - Steun van je smartphone?

Aan de slag met zelfhulp-apps

publicatiedatum: 12 november 2022

Online zelfhulp: Apps en websites om de mentale gezondheid van mensen te ondersteunen?

Zelfstandig aan de slag gaan met apps en websites kan daadwerkelijk ondersteuning bieden. De keerzijde aan deze medaille is dat weinig mensen die online zelfhulp lang genoeg vol houden om er de vruchten van te plukken. In dit dossier kom je te weten waar je kwalitatieve apps en websites kan vinden, en hoe je die op een effectieve manier kan integreren in de hulpverlening.

De laatste jaren komen steeds meer digitale tools op de markt die gericht zijn op het ondersteunen van de mentale gezondheid. Die veelheid aan mogelijkheden staat in schril contrast tot onze beperkte kennis over die applicaties. Hoe maak je bijvoorbeeld het onderscheid tussen goede en minder goede, of zelfs slechte apps? En kunnen apps eigenlijk wel iets van steun bieden, wanneer je die bijvoorbeeld als een vorm van zelfhulp gebruikt?

Apps gezocht!

In onze leefwereld is technologie in toenemende mate wijdverspreid en ook binnen de geestelijke gezondheidszorg kan het gebruik van apps een zinvolle plaats hebben. Voor milde tot matige klachten blijkt dit soort van ondersteuning vaak effectief, zowel in zelfhulp, begeleide zelfhulp als in therapie.

Een eerste vraag is hoe je in de AppStore en op Google Play het kaf van het koren kan scheiden? Wat is een kwaliteitsvolle en onderbouwde app, en wat is flauwekul? Hoe kan je zeker zijn dat de app past bij je noden en wensen? Om over privacy en veiligheid nog te zwijgen: hoe weet je dat er niemand met je gegevens aan de haal gaat? Via een score van 1 tot 10 je dagelijkse stemming monitoren is één ding, maar hoe verstandig is het om je diepste zielenroerselen toe te vertrouwen aan een stukje technologie, ontwikkeld door een organisatie waar je het fijne niet van weet? Stuk voor stuk relevante vragen.

Om een hulpverleners en hulpzoekers wegwijs te maken in het overaanbod aan apps ontstaan lokale appstores, gecureerd door het werkveld en de overheid. Onlinehulp-apps is zo’n initiatief. De apps die je kan terugvinden op Onlinehulp-apps worden op regelmatige basis aan een kwaliteitscontrole onderworpen. Een consortium van academische en werkveldpartners zoekt, screent en ontsluit apps en websites die veilig en bruikbaar zijn voor welzijn en geestelijke gezondheid. Dit maakt de zoektocht naar een goede en veilige app iets gemakkelijker.

Effectief?

Je hebt na even zoeken misschien een app gevonden die je aanspreekt. Een onvermijdelijke tweede vraag is of die app eigenlijk wel werkt. Onderzoek toont aan dat wie een online interventie volledig doorloopt, hier meestal baat bij heeft. Dat klinkt als fantastisch nieuws. Gedaan met die wachtlijsten om aan een therapeut te geraken. Als we beroep kunnen doen op een app of website om ons door een moeilijke periode te helpen, of ons een duwtje in de rug te geven, waarom niet? De realiteit is anders.

Weinig applicaties zijn grondig bestudeerd en geëvalueerd op hun effectiviteit. Ze zijn mogelijk wel gebaseerd op onderbouwde principes zoals cognitieve gedragstherapie, maar dat wil niet zeggen dat de app zelf daarom ook onderbouwd is. Onderzoeksresultaten vinden niet noodzakelijk hun weg naar de markt, en de markt steekt vooral energie in het ontwikkelen en onderhouden van apps. Voor onderzoek naar de werkzaamheid is nauwelijks tijd of budget over. Wat onderzocht is, blijkt dus zelden beschikbaar, en wat beschikbaar is, blijkt zelden onderzocht. Is dat het enige probleem? Helaas niet.

Veel zelfhulpapps en -interventies kampen met een groot probleem en dat is uitval. Kijk bijvoorbeeld even naar het gebruik van apps die gericht zijn op meer geluk, minder psychische problemen, meer mindfulness… in het dagelijks leven. Uit onderzoek blijkt dat wie zo’n app besluit te installeren, hier maar heel beperkt gebruik van maakt. Ongeveer 30% haakt af na de eerste dag, 90% na de eerste week en 95% na een maand. Zelfs als een app een heel kort en krachtig programma aanreikt, dan nog is de mogelijkheid beperkt om tot betekenisvolle verandering te komen.

Begeleiding is belangrijk

Op je eentje een app blijven gebruiken is dus niet vanzelfsprekend. Uit onderzoek blijkt dat apps vooral effect hebben als er een vorm van begeleiding aan gekoppeld is. Een welzijns- of gezondheidszorgprofessional die je ondersteunt of motiveert om een online interventie of app te (blijven) gebruiken kan een groot verschil maken. Begeleiding vergroot de kans dat de inhoud en de tools die in zo'n app vervat zitten toegepast worden in het dagelijks leven. Niet iedereen staat te springen om in begeleiding te gaan, en zoals eerder aangehaald, door het probleem van de wachtlijsten is begeleiding niet voor iedereen beschikbaar.

Even terug naar de 5% die na het installeren van een app daar langdurig mee aan de slag gaat. Dit lijkt een klein percentage, maar op een hele bevolking is dat een niet te onderschatten groep. Wat weten we over die 5%? Wie zijn de mensen die wel floreren bij zelfhulp? Daarover is tot nu toe weinig onderzoek voorhanden, maar het profiel van deze mensen zou ermee te maken kunnen hebben. Zelfhulp-apps zouden vooral werken bij ‘doeners’: mensen die van nature graag de handen uit de mouwen steken en zelfstandig een probleem willen aanpakken ervaren meer baat bij het gebruik van deze apps.

Zelfstandig aan de slag

Volgende aandachtspunten kunnen helpen om het potentieel van een app zo maximaal mogelijk te benutten.

Wees je bewust van het feit dat apps zelden langdurig gebruikt worden. Wanneer mensen afhaken dan is dat eigen aan de technologie en aan de context en zelden uit onwil. Het gebruik van apps is niet voor iedereen weggelegd en dat is helemaal OK. Heb je geen klik met een app? Erger je je aan bepaalde functionaliteiten, of past het taalgebruik niet bij je? Durf experimenteren. Misschien spreekt een andere app je meer aan.

Proberen je appgebruik zo veel mogelijk te verankeren in je dagelijkse routines. Meestal worden apps ’s avonds gebruikt, al blijkt mindfulness apps bij veel mensen ook deel uit te maken van de ochtendroutine. Zoek uit wat voor jou werkt: is er een vast moment waarop je vijf of tien minuten kan uittrekken om ongestoord met een app aan de slag te gaan? Dan kan dat een handig vertrekpunt zijn om ervoor te zorgen dat je een app frequent(er) gebruikt. Ook sociale steun kan helpen: vertel je vrienden er bijvoorbeeld over en vraag hen om je te stimuleren en motiveren om te blijven doorzetten.

Verschillende applicaties maken gebruik van spelelementen zoals high scores, of virtuele beloningen. Er is niets mis om spelenderwijs aan je mentaal welzijn te werken, zeker als je merkt dat zoiets je motiveert om door te zetten. Verlies daarbij het bredere plaatje niet uit het oog: je mentale welzijn verbeteren blijft het doel.

Het kan werken

In conclusie kan zelfhulp met apps wel degelijk werken. Wil je daar mee aan de slag? Zo vergroot je de kans om er voordeel en steun uit te halen

Zoek een betrouwbare applicatie.
Wees je ervan bewust dat mensen apps niet langdurig gebruiken.
Denk na over hoe je de app in je dagelijkse routine integreert.

Meer lezen?

Type

Titel

Auteur(s)

Omschrijving

Link

Steun van je smartphone? Tips en tools voor bipolaire stoornis

Tom Van Daele

In deze presentatie gaat Tom Van Daele (Thomas More hogeschool) in op drie centrale vragen:

Waarom je smartphone en apps gebruiken?
Hoe ga je zelf op zoek en waar moet je op letten?
Hoe benut je het potentieel van de app die je kiest?

Recommendations for policy and practice of telepsychotherapy and e-mental health in Europe and beyond.

Van Daele, T., Karekla, M., Kassianos, A. P., Compare, A., Haddouk, L., Salgado, J., Ebert, D. D., Trebbi, G., Bernaerts, S., Van Assche, E., & De Witte, N. A. J.

Naar aanleiding van de pandemie-ervaringen formuleren de auteurs aanbevelingen voor de best mogelijke context waarin e-mental health een aanvulling kan vormen voor de huidige geestelijke gezondheidszorg. De aanbevelingen zijn gegroepeerd rond

(a) hoe technologie optimaal kan ingezet worden in de psychotherapeutische praktijk,
(b) hoe e-mental health integreren in het zorgstelsel en
(c) hoe e-mental health-toepassingen best ontwikkeld worden.

The influence of three modes of human support on attrition and adherence to a web-and mobile app–based mental health promotion intervention in a nonclinical cohort: randomized comparative study.

Renfrew, M. E., Morton, D. P., Morton, J. K., Hinze, J. S., Przybylko, G., & Craig, B. A.

In dit artikel rapporteren de onderzoekers over de vergelijking van 3 vormen van digitale ondersteuning bij geestelijke gezondheidszorg. Ze vergeleken het gebruik van automatische e-mails, extra persoonlijke SMS-en en extra ondersteuning via videoconferenties.

Internet and mobile-based psychological interventions: applications, efficacy and potential for improving mental health. A report of the EFPA e-health taskforce

Ebert, D. D., Van Daele, T., Nordgreen, T. Karekla, M., Compare, T. A., Zarbo, C. & Baumeister, H.

De auteurs rapporteren vanuit de Taskfoce E-Health van de European Federation of Psychologists'Association over het gebruik van online psychologische interventies in de geestelijke gezondheidszorg.

Objective user engagement with mental health apps: systematic search and panel-based usage analysis.

Baumel, A., Muench, F., Edan, S., & Kane, J. M.

In dit artikel in de 'Journal of medical internet research' presenteren de onderzoekers objectieve gegevens over gebruikersbetrokkenheid bij populaire apps voor de geestelijke gezondheidszorg.

Meer info?

Tom Van Daele

Fien Buelens

Eva Van Assche